Η στρατηγική θέση των Φερών στο πέρασμα των αιώνων

Ομιλία του Αντιδημάρχου Φερών Νικόλαου Γκότση
κατά τον εορτασμό της ημέρας των Ενόπλων Δυνάμεων

Η ευρύτερη περιοχή των Φερών από την αρχαιότητα ήταν γνωστή για την γεωπολιτική και στρατηγικής της ιδιαιτερότητα.

Πέρασμα από την δύση στην ανατολή με την αρχαία και μοναδική οδό της Εγνατίας που ξεκινούσε από το Δυρράχιο και κατέληγε στην Κωνσταντινούπολη και βρισκόταν μόλις λίγα μέτρα πιο κάτω από των ναό που βρισκόμαστε. Αφήνοντας τις Φέρες, διερχόταν παράλληλα από την περίφραξη του νότιου μέρους του 535 Μ/Τα, συνέχιζε με κατεύθυνση προς Γεμιστή για να... συναντήσει το ποτάμι.

Αλλά και ο τότε πλωτός ποταμός Έβρος, ένας υδάτινος διάδρομος που ένωνε την θάλασσα με την ενδοχώρα της Θράκης, δημιουργούσε όλες εκείνες τις παραμέτρους για τις οποίες η ιστορία δίνει χώρο στις σελίδες της για αυτές τις περιοχές, ξέροντας ότι θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο.

Όλα αυτά δεν άφησαν ασυγκίνητο τον Ισσάκιο Κομνηνό, γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου το 1152 σε μια στροφή του πολιτικού του βίου να επιλέξει το τόπο μας για να οικοδομήσει ένα οχυρωμένο Μοναστηριακό συγκρότημα.

Ο Θεόδωρος Πρόδρομος αναφέρει για τον Ισαάκιο «και στρατηγείν άμα και επιστατείν ποιήμασι και φιλοσοφείν». Δηλαδή συνδύαζε την ικανότητα το στρατηγού, του ποιητή του φιλοσόφου και λάτρη των γραμμάτων και τεχνών.

Για τα επόμενα χρόνια το κάστρο Μοναστήρι θα γίνεται ο τόπος καταφυγής για τους κατοίκους τον γύρω χωριών κάθε φορά που η περιοχή θα δέχεται επιδρομές βάρβαρων φύλων αλλά και πειρατών από τα θρακικά παράλια.

Το 1204 το κάστρο της Βήρας με την στρατηγική του σημασία δεν άφησε αδιάφορους τους Σταυροφόρους που το καταλαμβάνουν και τοποθετούν διοικητή τον Άνσο-δε-Κουρσέλ, ανεψιό του Λατίνου Γοδεφρίδου Βιλλερδουίνου.

Μετά την αποχώρηση των σταυροφόρων το κάστρο για τα επόμενα χρόνια γίνεται έριδα διεκδικήσεων μεταξύ των εμφύλιων συρράξεων των για την κατάληψη του θρόνου της Βασιλεύουσας.

Το 1361 η Βήρα ακολουθεί την μοίρα των άλλων θρακικών πόλεων και καταλαμβάνεται από τους ανεξάρτητους Οθωμανούς πολεμιστές του Λαλά Σαχίν και του εξωμότη στρατηγού Εβρενόζ.

Τα επόμενα χρόνια, μέχρι οι Οθωμανοί να σταθεροποιήσουν την παρουσία τους, οι επιδρομές μεταξύ ανεξάρτητων Οθωμανικών ομάδων συνεχίστηκαν με αποτέλεσμα την μείωση του γηγενή πληθυσμού.

Στην περιγραφή του ο Οθωμανός περιηγητής Ελβιγιά Τσελεμπή κατά τον Β' μισό του 17ου αιώνα λέει: Το φρούριο Ατίκ Φέρετζικ (παλιές Φέρες) χτίστηκε στα αρχαία χρόνια από τους ειδωλολάτρες Ρωμιούς. Το 759 (έτος Εγίρας) ο Σουλεϊμάν Πασάς γιος του Ορχάν Γκαζί, έπειτα από σκληρή πολιορκία το κατέλαβε. Και επειδή οι άπιστοι υπερασπιστές του αντιστάθηκαν με πείσμα και τα μουσουλμανικά στρατεύματα δυσκολεύτηκαν να το εκπορθήσουν, ο στρατηγός διέταξε - τόση ήταν η οργή του – να γκρεμίσουν το διπλό τείχος του.

Η στρατιωτική παρουσία των Οθωμανών στις Φέρες σύμφωνα με τον Τσελεμπή ήταν με εκπρόσωπο των Σερίφηδων που καταγόταν από την οικογένεια του Μωάμεθ, είχαν βαθμό εκατόν πενήντα άσπρων και διοικούσαν 50 χωριά.

Αλλά και τον αρχηγό των Σπαχήδων που ήταν ευγενείς, υπηρετούσαν τον στρατό έφιπποι και ήταν επιφορτισμένοι να συντηρούν τα άλογα τους με δικά τους χρήματα.

Έκτοτε και για τους επόμενους αιώνες πλειάδα Ευρωπαίων περιηγητών περνά από την περιοχή και στις αναφορές πάντα γίνεται μνεία για τον στρατηγικό χώρο της περιοχής.

Κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο οι Φέρες καταλαμβάνονται από τους Ρώσους και τοποθετούνται Βουλγαρικοί πυρήνες εξυπηρετώντας γενικότερα σχέδια και οράματα για τον πανσλαβισμό.

Έτσι οι Φέρες μαζί με όλη την Θράκη μπαίνουν στο στόχαστρο της Βουλγαρικής εξαρχίας που σκοπό είχε την πνευματική προσάρτηση των χριστιανών. Ευτυχώς χάρη στην έγκαιρη κινητοποίηση του πατριαρχείου τα σχέδια τους έπεσαν στο κενό.

Κατά τον δεύτερο Βαλκανικό πόλεμο ο Ελληνικός στρατός μετά από αιώνες εισέρχεται στις Φέρες.

Από την περίοδο αξίζουν δυο τηλεγραφήματα του Αντιναύαρχου Κουντουριώτη:

Μέραρχον Ματθαιόπουλον
Αύριον Τρίτη Σύνταγμα Τυπάλδου προχωρήση καταλάβη Φέρετζικ. Σιδ. γραμμή θα εξετασθεί. Εδώ ολίγον σιδ/κον υλικό υπάρχει. Θα δυνηθώμεν θέσωμεν είς κίνησιν μιαν μηχανήν αύριο. Παρακαλώ εάν είναι δυνατό διαθέσατε και αποστείλατε πυρ/κον για Σύνταγμα Τυπάλδου. Καλόν είναι να γνωρίζω που διευθύνεσθαι ίνα κανονίσω τα εδώ.
15-7-1913
Αρχηγός Στόλου Κουντουριώτης

Εν όρμω Δεδέαγατς 19-7-1913
Α.Μ Βασιλέα
Αναφέρω ότι Σύν/μα πεζοναυτών προχώρησε και κατέλαβε Τετάρτη μεσημβρίαν Φέρετζικ και σήμερον προχωρεί προς Σουφλί, όπερ είναι πέντε ημερών κατειλημμένον παρά Τούρκων, μεθ΄ ών όμως ευρισκόμεθα εις φιλικάς σχέσεις και οίτινες ηρώτησαν πως ακόμη δεν μετέβημεν εκεί προς συνάντησιν των. Προσπαθώ να καταλαμβάνω όσον το δυνατό περισσότερα μέρη εντεύθεν δεξιάς όχθης Έβρου, εφόσον αι περιστάσεις επιτρέπουν. Καλόν είναι εάν εγκρίνεται να προχωρή και VIII Μεραρχία, όπως ενωθή μετά Ναυτικού Συν/τος. Σήμερον ανειλκύσαμεν το εις λιμένα ενταύθα βυθισμένον Βουλγαρικό Αιγαιοπελαγίτης.
Ο Αντιναύαρχος Αρχηγός Κουντουριώτης

Δυστυχώς η συνθήκη του Βουκουρεστίου διατάζει την αποχώρηση του Ελληνικού στρατού και την παράδοση της Θράκης στους Βουλγάρους.

Η περίοδος της Βουλγαρικής κατοχής 1913-1919 ήταν από τις χειρότερες περιόδους καθώς ο Βουλγαρικός στρατός συμπεριφέρονταν με ιδιαίτερη βαρβαρότητα τόσο απέναντι στον Ελληνικό όσο και Τουρκικό πληθυσμό.

Από την περίοδο της διασυμμαχικής διοίκησης στην Θράκη 1919-1920, ο Ελληνικός στρατός αρχίζει πλέον να έχει καθοριστικό ρόλο.

Αλλά δυο τηλεγραφήματα αυτής της περιόδου δίνουν μια εικόνα της κατάστασης:

Υπουργόν Εξωτερικών
Τηλ/μα κρυπτογραφικόν Αθήνας
Γάλλοι ιππείς περιπολούν δεξιάν όχθην Έβρου, κατόπιν απειληθείσης αρπαγής πυρομαχικών αποθήκης Φέρετζικ, όθεν κλείστρα τηλεβόλων, κινητά ουραία όπλων και κύρια παρελκόμενα πολυβόλων, αφαιρεθώσι και μεταφερθώσι Δεδεαγάτς διαταγή Σαρπύ, κατόπιν παραστάσεων Ιταλού Λοχαγού. Στοπ.
ΑΝΤ. ΠΡΑΝΤΟΥΝΤΑΣ

Δελτίον Πληροφοριών Ν. Κοίδη
Προς Κυβερνητικό Αντιπρόσωπο
κ. Χ. Βαμβακά Γκιουμουλτζίναν.
Κατόρθωσα να πλησιάσω τον Ιταλόν Υπολοχαγόν Σοπράνο Στρ. Διοικητή της πόλεως Φερών, παρά του οποίου εβεβαιώθην ότι εφυλάχθησαν πιστώς παρ΄ αυτού τα εν πόλει ταύτη πυρομαχικά του Βουλγαρικού Στρατού, ως τα παρέλαβε δια πρωτοκόλλου κατά το μήνα Σεπτέμβριον π.ε. παρά Βουλγάρου αξιωματικού. Προ της παραλαβής όμως είχε συναντήσει ελλείματά τινά διά αναφέρθη εις τον Στρατηγόν Σαρπύ παρά του οποίου έλαβε διαταγήν να παραλάβει τα πυρομαχικά ως είχον, όπερ και έπραξε. Ο ανωτέρω υπολοχαγός φέρεται τελευταίος ευμενέστατα προς τους αυτόθι ημέτερους, εξέφρασε δε επανειλημμένος την επιθυμία του να τον επισκεφθώ μετα του Γάλλου Λοχαγού Πιζέλα, μεθ΄ ού επίσης συνδέεται φιλικώτατα.
Ν. Κοίδης
Ανθ/γος

Απελευθέρωση
Από το ημερολόγιο των επιχειρήσεων διαβάζουμε:

16 Μαΐου 1920. Το Στρατηγείον της Μεραρχίας Ξάνθης, Λόχος Στρατηγείου και 15ον Σύνταγμα, εν πορεία προς Φέρετζικ συμφώνως με χθεσινήν υπ΄ αρίθμ Ε.Π. 124 ειδικήν διαταγήν επιχειρήσεων υπ΄αριθμ. 8
Άφιξης είς Φέρετζικ των άνω τμημάτων την 16ην ώραν.
Το 15ον Σύνταγμα πλήν ενός Λόχου σταθμεύσαντος εντός του χωριού Φέρετζικ δια την τάξη και ασφάλειαν του χωριού εστάθμευσε Β. του Φέρετζικ περί τα 2 χλμ καλύπτον δια δικτύου προφυλακών τα Β και Α. διαβάσεις. Και δια μιας διμοιρίας την παρά το χωρίο Καλδρικόζ (Πόρος) διάβασιν του Έβρου.

Έτσι έκλεισε μια μεγάλη παρένθεση 549 χρόνων κατοχής της πολύπαθης περιοχής μας.
Αυτόν το τόπο που τόσο ταλαιπώρησε η ιστορία, καλούνται σήμερα οι Ένοπλες δυνάμεις μας να υπερασπιστούν από κάθε επιβούλευση.

Σήμερα αυτή την μεγάλη μέρα που τιμούμε τα Εισόδια της Υπεραγίας Θεοτόκου ας παρακαλέσουμε την Κοσμοσώτηρα να μεσιτεύσει προς τον υιό της για την συγχώρεση και ανάπαυση των ψυχών όλων αυτών που επί αιώνες αγωνίστηκαν για τα δίκαια του τόπου μας, να της ζητήσουμε να προστατεύει και να οδηγεί τις Ένοπλες δυνάμεις σε νικηφόρους δρόμους που χάραξαν με το αίμα τους οι πρόγονοι μας και να τις καταστήσει εάν χρειαστεί αντάξιες της ιστορικής ευθύνης τους.